Ngoại giao Anh–Việt TK 17: Khác biệt giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài

Tác giả: Trần Ngọc Dũng

Một trong mỗi yếu tố tuy nhiên xu thế toàn thị trường quốc tế hóa, hội nhập quốc tế đưa ra mang đến từng vương quốc là làm công việc thế nào là nhằm liên kết với toàn cầu phía bên ngoài, tiếp thu kiến thức, chia sẻ, dò xét tìm tòi thời cơ cải tiến và phát triển vẫn lưu giữ vững vàng độc lập, bạn dạng sắc văn hóa truyền thống dân tộc bản địa. Nhìn lại lịch sử vẻ vang nước mái ấm, quá nhiều chuyến ông thân phụ tao nên đứng trước những lựa lựa chọn, thử thách kể từ phía bên ngoài, nhất là kể từ toàn cầu phương Tây – điểm sở hữu những ưu thế nổi trội về tài chính, kỹ năng, quân sự chiến lược. Thái phỏng tiêu thụ không giống nhau tiếp tục dẫn theo những hệ ngược không giống nhau nhập quy trình chia sẻ với toàn cầu phía bên ngoài. Bài ghi chép này về quyết sách nước ngoài kí thác của Đàng Ngoài và Đàng Trong so với người Anh (cụ thể là doanh nghiệp lớn Đông nén Anh – EIC) dựa vào tầm nhìn kể từ phía bên ngoài, là 1 trong những minh bệnh mang đến những thái phỏng không giống nhau của giới cố gắng quyền VN nhập quy trình xúc tiếp, phản biện lại luồng gió máy mới mẻ kể từ những doanh nghiệp lớn Đông nén châu Âu cho tới châu Á nhập thế kỷ XVII.

Trong thế kỷ XVII, xúc tiếp Anh – VN thực sự ko ngay tắp lự mạch bởi nhiều nguyên vẹn nhân không giống nhau và những hiện hữu xứng đáng chú ý nhất chỉ xuất hiện nay ở nửa vào cuối thế kỷ (xin hướng dẫn thêm nhập bài bác viết Quan hệ Anh – Việt trước năm 1858: Góc coi của những người Anh trên Tia Sáng số 22 đi ra ngày đôi mươi mon 11 năm 2018). Dù vậy, quy trình xúc tiếp này vẫn phản ánh được sự khác lạ nhập quyết sách nước ngoài kí thác của cơ quan ban ngành Đàng Trong và Đàng Ngoài và vấn đề này vẫn dẫn theo những thái rất rất không giống nhau nhập mối liên hệ thân ái Anh với nhì quốc gia bên trên.

Niên biểu tiếp sau đây vẫn chứng thật người Anh vẫn sở hữu tía quy trình tiến độ cho tới Đàng Trong, bao hàm chuyến buôn kể từ Nhật Bản năm 1614 và 1617, chuyến hành trình sứ của Thomas Bowyear năm 1695-1696, và tiếp sau đó lập thương điếm và khu vực tháp canh trú bên trên Côn Đảo (1702-1705). Trong khi cơ, người Anh đầu tiên xây đắp thương điếm bên trên Đàng Ngoài trong khoảng 25 năm (1672-1697). Những xúc tiếp cơ ra mắt nhập bối tiền cảnh và sau trận chiến giành giật Trịnh – Nguyễn (1627-1672) nên mối liên hệ Anh – Việt nói cách khác là ko Chịu tác dụng thẳng kể từ nguy cơ tiềm ẩn cuộc chiến tranh hoặc yêu cầu về liên minh như người Bồ Đào Nha, Hà Lan vẫn trải qua chuyện bên trên VN.

Trong cả quy trình xúc tiếp nước ngoài kí thác Anh – VN trước 1705, người Anh đã nhận được thức rõ rệt yêu cầu về nghi lễ nhằm thể hiện nay sự tôn trọng dành riêng cho tất cả nhì cơ quan ban ngành vốn liếng Chịu nhiều tác động văn hóa truyền thống Trung Hoa. Do cơ, người Anh đều sẵn sàng lễ phẩm, đá quý trình làng và cần thiết rộng lớn là thư xin xỏ thiết lập mối liên hệ nước ngoài kí thác. Cụ thể quy trình tiến độ vào đầu thế kỷ XVII, thay mặt doanh nghiệp lớn EIC bên trên Bantam (Indonesia) vẫn cử thay mặt đem thư gửi chúa Nguyễn Phúc Nguyên. Năm 1672, thay mặt kể từ Bantam (Henry Dacres) gửi thư mang đến chúa Trịnh Tạc và Hoàng tử trưởng. Năm 1695, Thống đốc Anh (Nathaniel Higginson) bên trên Madras (Ấn Độ) gửi thư mang đến chúa Nguyễn Phúc Chu. Những lễ phẩm trình làng thông thường là loại xa thẳm xỉ phẩm của châu Âu, nén Độ như vải vóc dạ, hổ phách, súng, kính treo, nước huê hồng. Những lễ phẩm bên trên thể hiện nay sự tôn trọng của những người Anh so với cơ quan ban ngành bạn dạng địa, bên cạnh đó cũng chính là những nắm vững khá rõ rệt của những người Anh về yếu tố nước ngoài kí thác bên trên VN (British Library, IOR/G/12/17/1, IOR/G/40/18).

Đổi lại, chúa Trịnh và chúa Nguyễn cũng đáp lễ người Anh vày những lễ phẩm địa hạt như gạo, rượu, heo sữa, và cả chi phí đồng theo như đúng nghi tiết nước ngoài kí thác. Tuy nhiên, sau sự tiếp đón ban sơ, từng cơ quan ban ngành vẫn thể hiện nay những quyết sách không giống nhau so với người Anh.

Chính quyền Đàng Ngoài: Kiềm lan, giới hạn người Anh

Về phía chúa Trịnh và khối hệ thống cơ quan ban ngành Đàng Ngoài, điểm nổi trội nhất nhịn nhường như thể quyết sách giới hạn người quốc tế, rõ ràng là kẻ Anh sinh hoạt, nhất là bên trên đế kinh Thăng Long, tuy nhiên người Anh vẫn sẽ có được sự trợ giúp của một vài quan liêu lại hoặc sau nằm trong vẫn đã có được thương điếm bên trên kinh trở thành. Chỉ vài ba mon sau khoản thời gian đặt điều chân cho tới Đàng Ngoài, Giám đốc thương điếm Anh William Gyfford vẫn bắt gặp nên những trở ngại, hoạnh sách của máy bộ quan liêu lại địa hạt. Người Anh nên mang đến thuyền ngược sông nhập ĐK trở ngại, nên mong chờ vượt lên trước lâu hoặc là phải ứng phó với việc yêu sách đá quý của giới chức địa hạt. Thậm chí Gyfford còn xem sét rằng người Đàng Ngoài ko cần thiết sự xuất hiện nay của những người Anh, và nếu còn muốn lưu giữ sinh hoạt, người Anh nên nộp lệ phí, lễ phẩm nhiều như người Hà Lan trước đó (British Library, IOR/G/12/17/1).

Theo đo đếm kể từ biên chép của thương điếm Anh, công ty chúng tôi phân loại được 3 loại phí/ đá quý tặng người Anh nên triển khai nhập quy trình sinh hoạt bên trên Đàng Ngoài:

Phí trình làng (entry-fee) được triển khai năm 1672 khi người Anh chuyến thứ nhất cho tới Đàng Ngoài. Họ đầu tiên vẫn gửi đá quý tặng 11 chuyến nhập năm 1672, riêng rẽ mon 7 là 9 chuyến. Đối tượng nhận đá quý là chúa Trịnh, những hoàng tử, Trấn thủ Sơn Nam và Thăng Long, những quan liêu giám thương. Bên cạnh đó, thật nhiều chuyến phi thường Anh dữ thế chủ động tặng hoặc bị vòi vĩnh vĩnh chi phí đồng, đá quý tặng (vải vóc, kính, dao) kể từ thơ lại, người của quan nha mang đến việc kiểm kê, vận gửi, coi coi sản phẩm & hàng hóa, rưa rứa canh ty việc đem tin cẩn.

Hình hình ảnh về 1 trong các buổi “thiết triều” của cơ quan ban ngành chúa Trịnh. Nguồn: A. Lamb, The Mandarin road to lớn Old Hue: Narratives of the Anglo-Vietnamese diplomacy from the 17th century to lớn the Eve of the French conquest (London, 1971), p. 17.

Phí xin xỏ xây đắp thương điếm bên trên kinh trở thành (lobby-fee) được triển khai nhập trong cả 10 năm (1672-1682) với vô vàn những trở ngại dành riêng cho những người Anh. Dưới quyết sách của chúa Trịnh, ban sơ người Anh chỉ được luật lệ ở và xây đắp thương điếm bên trên Phố Hiến (thuộc Hưng Yên). Nhưng phía trên chỉ là 1 trong những thị xã nhỏ, một trạm trung gửi ko phù phù hợp với kinh doanh rộng lớn, nên người Anh tức thì từ trên đầu vẫn mong muốn gửi lên đế kinh nhằm không ngừng mở rộng sinh hoạt và dễ dàng và đơn giản xúc tiếp với cơ quan ban ngành Đàng Ngoài. Quá trình cơ bắt gặp trở ngại vày quyết sách giới hạn người quốc tế trú bên trên đế kinh, cũng giống như những hoạnh sách của quan liêu lại những cung cấp, và việc những phần quà người Anh dưng tặng (vàng, bạc, lụa, đại bác) ko thực hiện lý tưởng chúa Trịnh Tạc. Người Anh bởi này đã nên uyển gửi nhập cơ hội ứng phó, dò xét cơ hội hoạt động quan liêu lại bên trên đế kinh, nhờ tới việc trợ giúp của những phi tần để sở hữu được sự phê chuẩn chỉnh của triều đình. Tuy nhiên, từng việc chỉ tiện nghi khi chúa Trịnh Căn đăng quang và người Anh được cho phép đồn trú, xây đắp bên trên Thăng Long năm 1683.

Phí/ đá quý tặng thường niên (annual gift) giành riêng cho chúa Trịnh nhập những cơ hội Tết Nguyên đán, Trung thu, sinh nhật chúa hoặc một vài cơ hội lễ không giống. Bên cạnh đó, người Anh còn nên tặng đá quý thường xuyên mang đến hoàng thân ái, một vài quan liêu lại tương quan thẳng cho tới sinh hoạt của những người Anh. Tuy nhiên, sinh hoạt này cũng có thể có những thay cho thay đổi tùy từng ĐK marketing của những người Anh và việc tàu Anh cập bờ ra làm sao. Xu phía đó là người Anh tiết tách những phần quà, triệu tập nhập một vài dụng cụ Chúa mến như súng, loại xa thẳm xỉ phẩm,… (nhưng ko nên tiền). Đổi lại, Chúa tặng người Anh lụa, chi phí đồng như kiểu dáng trao thay đổi cho những sản phẩm & hàng hóa Chúa vẫn lấy kể từ người Anh. Dù vậy, việc tặng lụa cũng hoàn thành nhập năm 1677 và người Anh tiếp sau đó càng ngày càng sẽ có được không nhiều đá quý rộng lớn kể từ cơ quan ban ngành Đàng Ngoài.

Mặc cho dù nên nộp phí, tặng đá quý thường xuyên tuy nhiên ko đồng nghĩa tương quan với việc người Anh bắt gặp tiện nghi nhập sinh hoạt bên trên Đàng Ngoài. Những biên chép của EIC cho là chúa Trịnh duy nhất chuyến độc nhất gửi thư cho những người Anh thanh minh ước muốn thông thương và đòi hỏi một vài thành phầm, tuy nhiên ko nhắc đến yếu tố nước ngoài kí thác hoặc mối liên hệ hữu nghị. Những report về sự quan liêu lại mua sắm chọn lựa ko trả chi phí, trả với tỉ tương đối rẻ, hoạnh sách nhập giao thương mua bán ra mắt thường niên. Ngay cả trấn thủ Sơn Nam và Phố Hiến, Nguyễn Đình Kiên, một người cỗ vũ người Anh nhiều năm cũng làm cho khó khăn dễ dàng năm 1694 khi mang đến nhóm lá cờ Anh vì như thế nhận định rằng hình tượng chữ thập bên trên lá cờ tương quan cho tới Thiên chúa giáo, điều không nên làm bên trên Đàng Ngoài. Chính vì vậy, sau khoản thời gian suy nghĩ phí tổn nhập lưu giữ sinh hoạt, cùng theo với mối cung cấp lợi mang đến vượt lên trước không nhiều, người Anh vẫn suy nghĩ tách vứt Đàng Ngoài vĩnh viễn nhập năm 1697.

Xem thêm: nữ bác sĩ tâm lý

Hình hình ảnh phần đầu bức thư của chúa Nguyễn Phúc Chu gửi người Anh năm 1696 được tàng trữ bên trên British Library. Nguồn: IOR/G/40/18, Translate of the King of Cochin-China Letter sent to lớn English Governor of the thành phố of Madras in India, 2 April 1696, p. 21.

Chính quyền Đàng Trong: Chào đón, khuyến nghị người Anh buôn bán

Về phía chúa Nguyễn, sự đón nhận, dỡ phanh thể hiện nay tức thì từ thời điểm năm 1617 khi Chúa được cho phép người Anh kinh doanh bên trên Đàng Trong nhập bất kể thời khắc nào là và hứa tiếp tục đáp ứng rất đầy đủ những ĐK rất tốt mang đến sinh hoạt thương nghiệp. Chính những thương nhân Anh như William Adams, Edmund Sayers và William Nealson vẫn ghi chép report kiến nghị kế tiếp trở lại Đàng Trong vày sự ưu tiên rất rộng lớn kể từ cơ quan ban ngành. Rất tiếc, chuyến hành trình tiếp sau của những người Anh kể từ Nhật Bản cho tới Đàng Trong (1618) vẫn thất bại bởi bão và người Anh bên trên Nhật bắt gặp trở ngại nên ko thể kế tiếp sinh hoạt thương nghiệp với Đàng Trong (William Adams, Log-book).

Gần một thế kỷ sau, năm 1695 thay mặt Anh kể từ nén Độ cũng sẽ có được những đón nhận nồng giá kể từ chúa Nguyễn. Cạnh cạnh những phần quà đáp lễ ban sơ, sự đón nhận này được thể hiện nay qua chuyện bao nhiêu điểm chủ yếu sau: 1) quan liêu lại Đàng Trong rất là trợ giúp người Anh dưng thư và đòi hỏi kinh doanh lên Minh Vương và ko hề đòi hỏi thông thường phí như quan liêu lại Đàng Ngoài, 2) người Anh được tạo nên ĐK tiện nghi tham khảo những tuyến phố giao thông vận tải và vị trí kế hoạch nhằm xây đắp thương điếm, rõ ràng là Hội An và đế kinh ở Thuận Hóa, 3) chúa Minh Nguyễn Phúc Chu gửi thư phúc đáp Thống đốc Anh bên trên Madras tỏ lòng hòa hiếu và kiến nghị xây đắp mối liên hệ nước ngoài kí thác và thương nghiệp. Đồng thời, Chúa cũng gửi một vài kiểu thành phầm nhằm người Anh biết về tiềm năng thương nghiệp của Đàng Trong. Vấn đề này vô nằm trong quan trọng nhập đối chiếu với chúa Trịnh, người ko một chuyến ghi chép thư tỏ ý mong muốn thiết lập mối liên hệ với những người Anh rưa rứa trình làng những thành phầm bạn dạng địa nhằm mục tiêu xúc tiến sinh hoạt thông thương (IOR/G/40/18).

Chính quyền Đàng Trong còn tồn tại quyết sách nước ngoài kí thác mượt mỏng mảnh với những người Anh khi chúng ta tự động ý xây đắp khu vực tháp canh trú và thương điếm bên trên Côn Đảo năm 1702. sành được vấn đề này, chúa Nguyễn Phúc Chu vẫn gửi thư cho những người thay mặt doanh nghiệp lớn Đông nén Anh bên trên Côn Đảo, một phía thể hiện nay sự ko lý tưởng vì như thế việc người Anh trú bên trên Côn Đảo tuy nhiên ko xin xỏ luật lệ, mặt mũi không giống kiến nghị mối liên hệ hữu nghị, được cho phép người Anh kinh doanh nếu như đồng ý chấp thuận những đòi hỏi cơ bạn dạng của chúa Nguyễn và canh ty chúa ngăn chặn cướp biển lớn.

Tuy nhiên, lân cận thái phỏng đón nhận thân ái thiện và ước muốn thiết lập mối liên hệ nước ngoài kí thác, chúa Nguyễn còn thể hiện nay rõ rệt sự nhất quyết trong các việc giới hạn tham lam vọng của những người Anh về quyền “lãnh sự tài phán” hoặc ý loại xây đắp khu vực tháp canh trú với quân group riêng rẽ nhằm mục tiêu xây đắp “tiểu nằm trong địa” bên trên bờ cõi Đàng Trong. Tháng 12/1695, Thomas Bowyear, người hàng đầu phái cỗ nước ngoài kí thác Anh bên trên Đàng Trong lời khuyên với chúa Nguyễn việc xây đắp thương điếm và việc người Anh được luật lệ vận dụng quy tắc riêng rẽ, sở hữu quyết sách riêng rẽ so với làm việc, người bạn dạng địa, bao hàm cả quan liêu lại địa hạt ko được luật lệ nhập điểm thương điếm khi không tồn tại sự đồng ý của những người Anh. Tuy nhiên, những đòi hỏi bên trên “vi phạm” nguy hiểm quyền lực tối cao của chúa Nguyễn rưa rứa rình rập đe dọa về độc lập, an toàn vương quốc. Do cơ, trong số cuộc xúc tiếp ngày 10/1, 27/1, 24/2, 24/3/1696, chúa Nguyễn tách ko nói đến những đòi hỏi bên trên tuy nhiên chỉ rằng việc người Anh được luật lệ kinh doanh, dò xét hiểu xây đắp thương điếm ở Đàng Trong (IOR/G/40/18). Tiêu biểu rộng lớn, năm 1703, lúc biết tin cẩn doanh nghiệp lớn Đông nén xây đắp khu vực tháp canh trú ở Côn Đảo, chúa Nguyễn vẫn gửi thư cảnh cáo và đòi hỏi người Anh cử thay mặt cho tới diện con kiến triều đình. Khi người Anh phớt lờ đòi hỏi bên trên, năm 1705, nhân cuộc nổi dậy của quân lính bên trên khu vực tháp canh trú người Anh, chúa Nguyễn vẫn cử quân tiến công Côn Đảo chi khử toàn cỗ khu vực tháp canh trú này (Davis, The EIC in Pulo-Condore).

Tầm coi không giống biệt

Như vậy, xét trong khoảng thời gian gần một thế kỷ, quyết sách của Đàng Trong với những người Anh hầu hết ko thay đổi, vẫn luôn luôn là việc đón nhận, thân ái thiện nhằm nhắm đến tiềm năng thiết lập mối liên hệ nước ngoài kí thác và không ngừng mở rộng kinh doanh. Điều cơ trọn vẹn không giống với quyết sách giới hạn, kiềm lan của chúa Trịnh trong tầm 25 năm tồn bên trên của thương điếm Anh ở Đàng Ngoài. Vậy nguyên vẹn nhân nào là dẫn tới việc khác lạ trên? Xét nhập toàn cảnh cuộc chiến tranh Trịnh– Nguyễn vẫn kết thúc đẩy năm 1672, quyết sách của từng quốc gia so với người Anh tùy thuộc vào tầm coi và tiềm năng riêng rẽ.

Đối với Đàng Ngoài, nhập quy trình tiến độ cuộc chiến tranh, chúng ta vẫn dò xét cơ hội tận dụng tối đa tầm quan trọng của những người Hà Lan trong các việc cung ứng vũ trang, trở nên liên minh quân sự chiến lược nhằm mục tiêu ngăn chặn Đàng Trong. Tuy nhiên, cuộc chiến tranh kết thúc đẩy cũng đồng nghĩa tương quan với suy tách yêu cầu liên minh, tương hỗ phía bên ngoài, dẫn theo quyết sách với những người phương Tây sở hữu những hà khắc rộng lớn. Người Anh cho tới Đàng Ngoài đích thời khắc nhạy bén bên trên nên không tồn tại được bất kể tiện nghi nào là về mặt mũi quyết sách. Sâu xa thẳm rộng lớn, Đàng Ngoài vẫn theo đòi tuyến phố cải tiến và phát triển tài chính nông nghiệp, sự thay cho thay đổi về tài chính công thương nghiệp nghiệp chỉ khoe sắc nhập một quy trình tiến độ để thay thế thế sản phẩm Trung Quốc. Đến khi những tác dụng bên trên không hề, dễ dàng nắm bắt rằng Đàng Ngoài vẫn đem những ý kiến cũ nhằm áp ném lên quyết sách nước ngoài kí thác và bởi vậy làm cho trở ngại cho những người Anh.

Ngược lại, Đàng Trong luôn luôn nhập tư thế sẵn sàng ứng phó với nguy cơ tiềm ẩn rình rập đe dọa kể từ Đàng Ngoài nên không ngừng nghỉ hoạt động, dò xét tìm tòi sự cỗ vũ kể từ phía bên ngoài. Sau cuộc chiến tranh Trịnh – Nguyễn vẫn tồn tại cơ những nguy cơ tiềm ẩn xung đột với Champa, Campuchia và Xiêm ở phía Nam cùng theo với áp lực nặng nề áp dụng những lực lượng Minh Hương, cướp biển lớn buộc chúa Nguyễn nên dò xét cơ hội gia tăng lực lượng không dừng lại ở đó. Quan trọng rộng lớn, với tư thế của một vương quốc mới mẻ xây dựng, đứng trước nhiều áp lực nặng nề cả nhập và ngoài vẫn dẫn theo những quyết sách dỡ phanh, đón nhận những luồng gió máy mới mẻ kể từ phương Tây nhằm cải tiến và phát triển không dừng lại ở đó cả tài chính, quân sự chiến lược ở trong nhà Nguyễn. Dù vậy, thiết lập và cải tiến và phát triển mối liên hệ với phía bên ngoài tuy nhiên Đàng Trong ko lúc nào gạt bỏ nhiêm vụ đảm bảo an toàn độc lập, song lập dân tộc bản địa và vẹn toàn bờ cõi. Đó đó là hạ tầng tiên quyết dẫn tới việc tạo hình quyết sách một vừa hai phải thân ái thiện, một vừa hai phải nhất quyết so với người Anh nhập thế kỷ XVII. Chính vì vậy, sự khác lạ nhập quyết sách đối nước ngoài của Đàng Trong và Đàng Ngoài với những người Anh vẫn nhằm lại mang đến tất cả chúng ta những bài học kinh nghiệm hữu ích, những ví dụ rõ ràng về sự mượt mỏng mảnh, khôn khéo tiếp cận với toàn cầu phía bên ngoài nhằm mục tiêu tiếp thu kiến thức, cải tiến và phát triển tuy nhiên cũng không bao giờ quên đảm bảo an toàn độc lập dân tộc bản địa. trái lại, việc ngừng hoạt động, giới hạn sự xúc tiếp với toàn cầu phía bên ngoài cũng dẫn theo những kết quả khó tính, tuy nhiên trước đôi mắt đó là sự tụt hậu của vương quốc trước đà cải tiến và phát triển cộng đồng của toàn cầu.

Hình: Phong thư chúa Trịnh gửi EIC về sự kiến nghị mua sắm một vài thành phầm. Nguồn: British Library, MS 3460: Letter from the Trinh Lord to lớn the English East India Company. Do sự thất lạc của tư liệu tuy nhiên những dữ khiếu nại còn còn lại hiện nay chỉ rất có thể cho là bức thư được ghi chép vào tầm khoảng thời điểm giữa tháng 11, bên dưới thời chúa Trịnh Tạc, (và được ước đạt khoảng tầm năm 1673).
————

Tài liệu tham lam khảo:

British Library: IOR/G/12/17, Tonkin factory (1672-1697).
IOR/G/40/18, Factory Records: Miscellaneous (1695-1697).
A. Lamb, The Mandarin road to lớn Old Hue: Narratives of the Anglo-Vietnamese diplomacy from the 17th century to lớn the Eve of the French conquest (London, 1971).
Danny Wong Tze-ken, “The Destruction of the English East India Company factory on Condore Island, 1702-1705”, Modern Asian Studies, 5 (2012), pp. 1097-1115.

Nguồn: Tia Sáng

Xem thêm: biển số xe việt nam